Thriller i przygoda - "Kwestia ceny" Miłoszewskiego

 

Co łączy seriale Netflixa, polskie malarstwo, historię sztuki, etnografię i teorie spisowe? Odpowiedzią jest Kwestia ceny – najnowsza powieść Zygmunta Miłoszewskiego. Książka, w której odniesień do różnorodnych tekstów kultury współczesnej i nie tylko – nie brakuje. Ostatnia powieść Miłoszewskiego ma charakter sensacyjno-przygodowy, a na okładce możemy przeczytać, że jest to przygodowy thriller.

Schemat fabularny powieści zdecydowanie wykorzystuje niemalże wszystkie wyznaczniki thrillera, przygody i powieści sensacyjnej, tworząc dynamiczną akcję. Przyglądając się zjawiskom kultury i popkultury należy, choć naszkicować cechy charakterystyczne powieści sensacyjnej i thrillera. Elementy tych odmian powieściowych bardzo często mieszają się w twórczości popularnej. W pracach literaturoznawczych poświęconych literaturze popularnej cechy thrillera i powieści sensacyjnej bardzo często występują w zestawieniu z powieściami kryminalnymi. Jednakże niektóre podgatunki thrillera z powodzeniem mogą prowadzić odbiorcę przez fabułę bez wyraźnego wątku kryminalnego¹. Thriller w zależności od tradycji literackiej może być rozumiany w nieco odmienny sposób, na co zwraca uwagę Mariusz Czubaj, zatem w tradycji brytyjskiej thriller charakteryzuje się przede wszystkim „wartkim strumieniem zdarzeń”². Natomiast w literaturze amerykańskiej thriller definiują utwory, w których intryga toczy się w skali „makro” – najczęściej w świecie politycznym, instytucjach publicznych, służbach specjalnych czy też korporacjach³. Bez wątpienia w powieści Miłoszewskiego można dostrzec związek obu tych tradycji, w kreowaniu świata przedstawionego. Powieść Miłoszewskiego zdaje się mieć także silne związki z sensacyjno-awanturniczą odmianą powieści kryminalnej.

Anna Gmera, pisząc o powieści sensacyjno-awanturniczej wymienia takie motywy fabularne jak: ucieczka-pogoń, spotkanie-rozłąka, poszukiwanie-znalezienie oraz utrata i pozyskanie⁴. W tego typu powieści fabuła jest także znacznie bardziej złożona niż w przypadku tradycyjnej powieści detektywistycznej⁵. W kontekście powieści Miłoszewskiego również i te zabiegi fabularne są bardzo wyraźnie zarysowane, co sprawia, że akcja jest dynamiczna i pełna zwrotów akcji.

Obok zagadki, tajemnicy, przestępstwa, budowania napięcia, które są nieodzowne w warstwie fabularnej literatury sensacyjnej istotnym elementem, jest także tło społeczno-obyczajowe, na którym odbywa się akcja fabularna. W Kwestii ceny autor, odnosząc się do rzeczywistości pozaliterackiej, do „tu i teraz”, podejmuje między innymi próbę dyskusji nad zmianami klimatycznymi.

Bohaterką powieści jest historyczka sztuki, doświadczona w odzyskiwaniu zaginionych dzieł sztuki – Zofia Lorentz podstępnie zostaje uwikłana przez Bogdana Smugę, który początkowo nie zdradza w pełni swych intencji – w pełną przygód, dobrze zaplanowaną intrygę. Smuga bowiem prosi bohaterkę o pomoc w odnalezieniu cennego przedmiotu. Miłoszewski, projektując fikcję literacką, opiera się na jednym z ludzkich pragnień, które towarzyszy człowiekowi właściwie od zarania dziejów – mianowicie chodzi tu o długowieczność. Jednakże w prozie Miłoszewskiego możliwość pozyskania sposobu na długowieczność wiąże się ze spiskiem środowiska naukowego i może stanowić duże zagrożenie dla człowieczeństwa poprzez wywołanie epidemii długowieczności, lecz ze skutkiem ubocznym w postaci bezpłodności, co w konsekwencji miałoby zmniejszyć populację. Bogdan Smuga jednakże głęboko przekonany jest, że uchroniłoby to ludzkość przed nią samą. Bogdan Smuga jednakże głęboko przekonany jest, że uchroniłoby to ludzkość przed nią samą. Bohaterka powieści poznając plan Smugi, postanawia stawić mu czoła.

Jeżeli uznać Kwestię ceny za powieść kryminalną, to należy doszukiwać się wątku detektywistycznego w kontekście poszukiwania ukrytych, cennych zbiorów, które stanowią spuściznę badań etnograficznych Benedykta Czeskiego.

Wydarzenia zawarte w narracji rozgrywające się współcześnie, zainicjowane są przez znacznie wcześniejsze dokonania i być może bezcenne okrycie etnografa Benedykta Czerskiego, którego postać inspirowana jest Bronisławem Piłsudskim i jego badaniami społeczeństwa Ajnów na dalekiej Syberii. Między innymi właśnie tam udaje się Zofia Lorentz i niejednokrotnie znajdzie się w dużych tarapatach…

1M. Samsel-Chojnacka, Szwedzka powieść kryminalna jako literatura społecznie zaangażowana, „STUDIA HUMANISTYCZNE AGH ”, Tom 10/1, 2011, s. 104.
2M. Czubaj, Etnolog w mieście grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne, Gdańsk 2010, s. 38.
3Tamże, s. 39.
4A. Gmera, Diagnoza rzeczywistości: współczesna powieść kryminalna sensacyjno-awanturnicza (na przykładzie powieści skandynawskiej) [w:] Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, red. A. Gmera, Kraków 2014, s. 47.
5Tamże, s. 47.