Dlaczego boimy się inności? - krótko o relatywizmie kulturowym

pixabay.com

Pierwszy wpis na niniejszym blogu, będzie dotyczył tematu, który bez wątpienia budzi wiele dyskusji. Mianowicie chciałbym poruszyć temat lęku przed obcymi kręgami kulturowymi i nie tylko. Czy ów lęk jest zasadny? W jaki sposób powinniśmy przyglądać się temu co jest dla nas inne?

Zgodnie z założeniem relatywizmu kulturowego, wszystkie kultury są równe. Dlatego też nie powinniśmy oceniać innych systemów kulturowych z punktu widzenia własnej kultury (etnocentrycznie). Oczywiście nie jest tak, że ze wszystkim musimy się zgadzać i to akceptować. Istotą jednak jest to, że daną kulturę powinniśmy spróbować poznać jako całość, jak też nie kierować się w ocenianiu stereotypami, błędnymi przeświadczeniami czy też fragmentarycznymi informacjami, których to w różnych mediach nie brakuje. Należy po prostu starać się być jak najbardziej obiektywnym.

Oczywistym jest, że w różnych częściach świata kultury się różnią. Posiadają własny system organizacyjny, zwyczaje, tradycje, światopogląd, czy wartości i wzorce. Pewnym jest też, to że różne kultury mogą się przenikać i współistnieć obok siebie, i tak zresztą jest. Jest to między innymi uwarunkowane tym, że społeczeństwa migrują w różnych celach w zasadzie od zarania dziejów. Dlatego też w wielu kulturach dostrzegalne są cechy wspólne i uniwersalne, a zwłaszcza dzisiaj w świecie zglobalizowanym, gdzie mamy znacznie ułatwione na przykład podróżowanie. Co w efekcie prowadzi do współistnienia obok siebie przedstawicieli różnych narodowości, czy grup etnicznych. Właściwie dzisiaj ciężko na świecie byłoby znaleźć kraj całkowicie jednorodny etnicznie. Poznawanie obcych kręgów kulturowych bez wątpienia jest niezwykle ciekawe i fascynujące. Nie ma z tym problemu dopóki wszystko dzieje się na odległość, kiedy jednak „odmienność” pojawia się tuż obok, mogą występować lęki i problemy z otwartością na obcych oraz zrozumieniem ich systemu kulturowego. Dlatego też powinno się podjąć próbę spojrzenia relatywnego.

Pojęcie „relatywizmu kulturowego” ukształtowane zostało za sprawą amerykańskich dyfuzjonistów i szkoły F. Boas'a. Temat samego dyfuzjonizmu, jak też i innych kierunków badawczych w antropologii kultury będę starał się w przyszłości przedstawić w osobnych artykułach.

Ruth Benedict we „Wzorach kultury” jednej z ważniejszych książek w antropologii kultury, pisze: „[...] Myśl społeczna w chwili obecnej nie ma przed sobą ważniejszego zadania adekwatne rozpatrzenie zjawiska relatywizmu kulturowego. Zarówno w dziedzinie socjologii jak i psychologii implikacje tego zjawiska mają fundamentalne znaczenie, a myśl nowoczesna, badając kontakty między ludźmi i nasze zmienne wzory, ogromnie potrzebuje zdrowego i naukowego kierunku. […] Kiedy tylko nowy pogląd zostanie zaakceptowany jako tradycyjne przekonanie, będzie jeszcze jednym bastionem wzorowego życia. Zdobędziemy wówczas bardziej realistyczną wiarę społeczną....”.¹ Książka przedstawia różnorodność kultur na podstawie badań trzech plemion indiańskich. Jednakże wszystkie spostrzeżenia zawarte przez R. Benedict dotyczące cech różnych typów kultur można odnieść do wszystkich występujących na świecie kultur.

Chciałbym się tutaj również odnieść do jakiś czas temu emitowanego w jednej z komercyjnych stacji telewizyjnych, serialu dokumentalnego pt. „Wracajcie skąd przyszliście”, poświęconego między innymi właśnie spojrzeniu na odmienność kulturową. W sieci można znaleźć różne opinie na temat serialu i wiele słów krytycznych wobec produkcji, a tym samym do przedstawicieli innych niż nasz kręgów kulturowych.

Postawione w tytule artykułu pytanie, pozostawiam bez jednoznacznej odpowiedzi. Miały się tu pojawić jedynie wskazówki do tego jak można spoglądać na jakąkolwiek odmienność nie tylko pochodzącą z innych kultur, ale także tych funkcjonujących w obrębie własnej kultury, a które ją „ubarwiają”, oraz przede wszystkim, to że należy być obiektywnym, otwartym i starać się w jak największym stopniu zgłębiać wiedzę na dany temat.

1 R. Benedict „Wzory kultury”,Warszawa 2011, s. 377-378